خانه های ژاپنی: آمیزه ای از قدیم و جدید

زندگی روزمره

زندگی در ژاپن پس از جنگ جهانی دوم به نحو چشمگیری تغییر یافته و غربی تر شده است. ترکیبی از عناصر ژاپنی و غربی در زمینه های غذایی، پوشاک و مسکن در ژاپن یافت می شود. در خصوص غذا مثلاً ممکن است که مردم یک روز تمپورا صرف کنند و روز بعد همبرگر یا نودل چینی بخورند.

خانه های ژاپنی: آمیزه ای از قدیم و جدید
طی صد سال گذشته در ژاپن خانه ها تغییرات بسیاری کرده اند. بیشتر منازل در ژاپن پیش از جنگ دارای ساختاری از چوب با بامهایی از پوشش سفال بود و تقریباً تمامی اتاق ها با پوشش تاتامی مفروش شده بود. خانه های جدید بیشتر از فولاد، بتون و چوب ساخته می شوند. ساختمان های مسکونی امروزه عموماً اتاق هایی به سبک غربی  با کف های چوبی داشته و در مناطق شهری بسیاری از مردم در مجتمع های مسکونی آسمان خراش  زندگی می کنند.  به دلیل کمــــبود زمین در شهرها خانه ها غالباً گران و نسبتاً کوچکند. در مناطق روستایی خانه ها بزرگ ترند و اتاقی برای برگزاری میهمانی ها و مراسم دارند. ساکنان شهرها این میهمانی ها و مراسم را بیشتر در رستوران ها یا اماکن عمومی برگزار می کنند . با این که مردم دوست دارند مالک خانه های غیرآپارتمانی باشند ساخت و ساز مجتمع های آپارتمانی یا دانچی (danchi) بیشتر از ساخت و ساز انواع خانه های غیرآپارتمانی است. در فصل تابستان در ژاپن هوا بسیار گرم و شرجی است. به همین دلیل خانه ها را به گونه ای می سازند که نسیم بتواند از داخل آنها عبور کند. اتاق ها معمولاً دارای درها و پنجره های کشویی هستند. با برداشتن این درها و پنجره ها می توان دو اتاق کوچک تر را به یک اتاق بزرگ تر تبدیل کرد. در یک خانه سنتی کف کفش کن یا گنکان (genkan) ، راهروها و آشپزخانه چوبی است در حالی که کف سایر اتاقها با فرش های حصیری یا تاتامی (tatami) مفروش می شود. امروزه گرچه در اغلب خانه ها و آپارتمــــان ها کف اتاق ها با کفپوش چوبی یا موکت و امثال آن پوشیده می شود اغلب کف یک اتاق را با تاتامی فرش می کنند. هنگام ورود به یک خـــانه ژاپنی باید کفش ها را از پا درآورد و دمپایی پوشید. پیش از ورود به اتاق تاتامی بایستی دمپایی خود را نیز از پا درآورد و در راهرو گذاشت. شبها مردم بری خواب از تختخواب یا تشک های نرم پنبه ای به نام فوتون (futon)     استفاده می کنند. در بسیاری از خانه ها تختخواب هم جزو اجزاء استاندارد اثاثیه است. کسانی که از فوتون استفاده می کنند پس از استفاده آن را تا مـــی کنند و در یک گنــــجه مـــخصوص می گذارند. این کار باعث می شود در طی روز بتوان از اتاق خواب به عنوان اتاق نشیمن و اتاق غذاخوری نیز استفاده کرد. گاهی در روزهای آفتابی فوتون را قبل از گذاشتن در گنجه روی بند مخصوص یا روی نرده بالکن هوامی دهند تا رطوبت آن گرفته شود. همه خانه ها دارای برق و آب لوله کشی هستند ولی سیستم حرارت مرکزی (مثل شوفاژ، مگر در جزیره هوکایدو که زمستانهای بسیار سردی دارد) مرسوم نیست. در سایر نقاط ژاپن اتاق ها را معمولاً فقط زمانی که  از آنها استفاده شود گرم می کنند. یک روش سنتی و عملی گرم کردن استفاده از کرسی یا کوتاتسو (kotatsu)است. کوتاتسو یک میز چوبی کوتاه است که مثل کرسی روی آن لحاف می اندازند و در زیر آن یک گرمکن برقی قرار می دهند . برای گرم شدن روی بالشتک های مربع شکل پهنی به نام زابوتن (zabuton) دور کرسی می نشینند و پاها را زیر لحاف می گذارند. البته وسایل جدید گرمایشی نیز فراوان هستند. بخاری های برقی کوچک در بسیاری از فروشگاه ها موجود است و بیشتر دستگاه های تهویه می توانند خانه را گرم یا سرد کنند. حمام در خانه های ژاپـــنی اوفـــورو (ofuro) نامـــیده می شود. این حمام از سرویس دستشویی جدا و دارای وان چارگوشی است که با آب گرم پر می شود. پیش از رفتن به درون وان در حالت نشسته بر روی چارپایه ای کوچک در کنار وان خود را با صــــابون می شویند و سپس خود را آب می کشند. به دلیل اینکه هر فرد با بدنی پاک وارد وان می شود تمام اعضاء خانواده می توانند از آب همان وان استفاده کنند.

خوراک و نوشیدنی
استفاده از مواد اولیه تازه در آشپزی سنتی ژاپنی اهمیت بسیار دارد. چنانچه برای صرف یک شام معمولی به خانه ای بروید از شما با برنج ،سوپی به نام میسو (miso)  که از خمیر لوبیای ســــویا تهیه می شود، انواع ترشیجات و نیز ماهی یا گوشت پذیرایی می شود. چاشنی های رایج شامل سس سویا یا شویو (shoyu) ، چاشنی ترب کوهی سبز یا واسابی (wasabi)   و ورقه های جلبک دریایی برشته یا نوری (nori)  می باشد. در رژیم غذایی مردم ژاپن برنج نقش عمده ای دارد و ماهی نیز منبع غذایی مهمی به شمار می آید. خوراک های دریایی و تره بار (مثل بادمجان، کدو، فلفل دلمه، پیاز و هویج) که به خمیر آغشته و در روغن فراوان سرخ می شود تمپورا (tempura) نامیده می شود. تمپورا غذای محبوبی است که بازرگانان پرتغالی در قرن شانزدهم در ژاپن متداول کردند. ورقه های نازک ماهی خام یا ساشیمی (sashimi)  و تکه های ماهی خام بر روی برنج سرکه دار که سوشی (sushi) نام دارد از انواع غذاهای ژاپنی هستند که در سراسر جهان شناخته شده و معروفند. گرچه ممکن است تهیه چنین غذاهایی ساده به نظر برسد، فراگرفتن حرفه ای تهیه آنها مستلزم سال ها تمرین است. در رژیم غذایی سنتی ژاپنی ها گوشت قرمز نقشی نداشت ولی در قرن اخیر تهیه غذاهای جدید و خوشمزه که در آن ها از گوشت مرغ ،خوک و گاو استفاده می شود رواج یافته است. جوجه کباب روی سیخ چوبی که یاکیتوری (yakitori) نام دارد و سوکی یاکی (sukiyaki) که از گوشت گاو و تره بار (مثل تره فرنگی، هویج ،قارچ و امثال آن) و توفو (tofu) در تابه ای آهنی تهیه می شود از غذاهای محبوبند. توفو مثل پنیر نرم است و از شیره لوبیای سویا درست می شود. رشته های تهیه شده از آرد گندم سیاه و گندم که به ترتیب سوبا (soba) و اودن (udon) نامیده می شوند غذاهای محبوبی هستند که به جای برنج خورده می شوند. این رشته ها را معمولاً در کاسه ای گود ریخته و روی آن سوپ رقیق و داغ می ریزند و به همراه تره بار، توفوی سرخ شده و یا تمپورا سرو می کنند. در تابستان گرم رشته خنک با سس ناهاری خوشایند است. چای سبز یا اوچا (ocha) محبوب ترین نوشیدنی ژاپنی است. اوچا پس از غذا یا وقتی که عده ای دور هم جمع می شوند صرف می شود. این نوشیدنی داغ و بدون افزودن قند یا شکر خورده می شود. از نوشابه های مورد علاقه ژاپنی ها می توان از چای سیاه یا کوچا (kocha) ، شراب برنج یا ساکه  (sake) و لیکور برنج یا سایر غلات با مالت و یا از لیکور میوه هایی مثل آلو نام برد. با این وجود آشپزی ژاپنی به این غذاهای سنتی محدود نمی شود. امروزه آشپزی ژاپنی مجموعه متنوعی از غذاها را در کنار منوی سنتی تر عرضه می کند که تلفیقی از غذاهای آسیایی، اروپایی و امریکای شمالی در رژیم روزانه است.  از غذاهای خارجی پرطرفدار می توان از خوراک های چینی، کباب کره ای، کاری، اسپاگتی، استیک، همبرگر و پیتزا نام برد. جوانان امروزی به خصوص به غذاهای فوری مثل همبرگر علاقه خاصی نشان می دهند. به جز نوشابه هایی نظیر آبجو، سودا و قهوه، غذاهای خانواده ها و نیم چاشت ها اکنون شامل غذاهای روزمره ای چون املت، اسپاگتی، سوسیس، سیب زمینی سرخ کرده ،ماست، شکلات، بستنی، کیک  و انواع گوناگونی از سایر غذاها می شود که در اصل خارجی هستند.

زندگی در ژاپن و آداب معاشرت اولیه
زمانی که به شما تعظیم کنند چه می کنید؟ مردم در ژاپن با تعظیم کردن به یکدیگر سلام می کنند. وقتی فردی به شما تعظیم می کند، قاعده بر آن است که در مقابل تعظیم کنید. اگر فردی از مقامی بالاتر به شما تعظیم کرد باید در مقابل بیشتر خم شوید و تعظیمی طولانی تر داشته باشید. تعظیم همچنین به منظور بیان تقدیر یا عذرخواهی به کار می رود.
زمانی که به خانه دوستی می روید چه می کنید؟ سلام کردن اگر دیدار شما طی صبح صورت می گیرد شما "اوهایو گوزای-ماسو" می گویید. عبارت مناسب درصورتی که زمان بعد ازظهر باشد" کونیچی–وا" می باشد و چنانچه زمان شـــب باشد عبارت مناسب "کوم بان وا" است. میزبانتان خواهد گفت  "اوهایری کوداسای"، که به معنی "لطفاً بفرمائید" می باشد تا شما را به داخل منزل دعوت کند. زمانی که از درگاه خانه وارد می شوید می گویید" اوجاما شیماسو"، که از نظر لغوی یعنی " مزاحمتان می شوم". قبل از وارد شدن هنگام ورودتان به یک خانه ژاپنی کفش ها را از پا در می آورید. زمان صرف چای در بسیاری از خانه های ژاپنی چای سبز، قهوه، و چای سیاه وجود دارد و هنگام سرو نوشیدنی از میهمانان درباره نوشیدنی مورد علاقه اشان سوال می شود. ژاپنـــــی ها چــــای سبز را با شکر یا شیر نمی نوشند. یک فنجان چای سبز اغلب با شیرینیجات سبک ژاپنی صرف می شود.

آداب میز غذا

قبل از صرف غذا  افرادی که بر سر میز نشسته اند عبارت "ایتاداکی ماسو" را بیان می کنند و غذا را با گفتن "گوچیسو ساما دشیتا" به پــــایـــان می برند. هر دو عبارت برای بیان تشکر و قدردانی از غذا بیان می شود. در منازل شخصی، عموماً از هر فرد با غذاهای متنوع پذیرایی می شود. هر پرس غذا در ظروف پذیرایی جداگانه در مقابل هر فرد قرار می گیرد و در طرحی مشخص چیده می شود (تصویر مقابل یک نمونه از این چیدمان را نشان می دهد). غذا همچنین می تواند بر روی بشقاب های بزرگ تر برای شریک شدن افرادی که سر میز غذا نشسته اند سرو شود.

استفاده از چوبهای غذاخوری
عادت عمومی بر آن است که کاسه برنج را در دست چپ نگاه داشته و با دست راستتان غذا را توسط چوب های غذاخوری بردارید. (به عکس نگاه کنید) زمان صرف غذا در رستوران ها برخی رستوران ها مدل های مومی غذاهایی را که عرضه می کنند در ویترین جـــلوی مغــــازه قرار می دهند. شما می توانید که از میان این مدل ها یا از عکس ها ی موجود در منو، غذای خود را انتخاب کنید. در ژاپن انعام دادن مرسوم نمی باشد.

تفریحات فصلی

ژاپن دارای چهار فصل کاملاً متمایز است و از تفریحات متنوع و غنی  فصلی بهره مند می باشد. در بهار، مردم زیر درخت های گیلاس پرشکوفه دور هم جمع می شوند و سفره می گسترند حال آنکه تابستان زمانی برای جشن ها و آتش بازی هاست. افرادی که جامه یوکاتا (کیمــــونوی غیررسمی) پوشیده اند با آوازهای بونودوری می رقصند و خوراک های گوناگون را در دکه های غذایی خارج از مــــنزل مـــزه می کنند. در پاییز مردم به کوه پیمایی می روند  تا برگ های الوان درختان را نظاره کنند. زمستان جنب و جوش فراوانی را در پیست های اسکی واقع بر کمربندهای برفی کشور به همراه می آورد.

جشن ها
سال نو یا اوشوگاتسو (Oshogatsu) مهم ترین جشن ژاپن است. به همین مناسبت کسب و کار از آخر ماه دسامبر تا سوم ژانویه تعطیل می شود. در این زمان افراد فامیل دور هم  جمع می شوند و بسیاری از خانواده ها برای گذراندن تعطیلات به منزل خویشاوندان می روند. مراسم از شب قبل از سال نو آغاز می شود. در شب 31 دسامبر خانواده ها به نیت برخورداری از عمر طولانی رشته می خورند و سپس به زیارتگاه ها یا معابد محلی می روند تا برای شادکامی و خوشبختی در سال نو دعا کنند. روز اول ژانویه صبحانه ای مخصوص صرف شده و مبلغی پول به عنوان عیدی به فرزندان خــــــانواده هــدیه می شود. در این روز مردم مشتاقانه منتظر دریافت کارت های تبریک سال نو هستند چرا که تمامی کارت ها به طور یکجا در صبح روز سال نو به منازل تحویل داده می شود. تعطیلی مهم دیگر که در اواسط ماه اوت فرا می رسد اوبون (Obon)  نام دارد. اعتقاد بر این است که در این زمان ارواح اجداد به مدت سه روز به خانه می آیند. در این ایام خـــانه ها و سنگ های قبر همه پاک می شوند و خوراکی های خاصی به عنوان پیشکش تقدیم ارواح درگذشتگان می شود. در این فصل مراسم متعددی برگزار می شود که جشنواره رقص بن (Bon-Odori)  و آتش بازی از جـــمله این برنامه هاست. برخی جشنها مخصوص کودکان هستند. هیناماتسوری (Hinamatsuri) یا جـــشن عروسک ها که در روز سوم ماه مارس برگزار می شود ویژه دختران است. در این روز مردم در منازل خود جایگاهی چندطبقه به رنگ قرمز درست می کنند و آن را با عروسک های زیبا تزئین می نمایند. عروسک ها نماد اعضاء دربار امپراطوری دوره باستان هستند. روز کودکان یا کودومو-نو-هی (Kodomo-no-hi) جشن دیگری است که مخصوص پسران بوده و در روز پنــجم ماه مه برگــــزار می شود. به تعداد مردان و پسران خانواده پرچم هایی به شکل ماهی کپور در باغچه منازل برافراشته می گردد. هفتم ژوئیه روز برگزاری جشن ستارگان است که تاناباتا (Tanabata)    نامیده می شود. به روایت افسانه ها دو عاشقی که دو ستاره نماد آنها هستند و به وسیله راه شیری از هم جدا شده اند هرساله در چنین شبی اجازه دیدار می یابند. طی این جشن مردم آرزوهایشان را بر روی نوارهای باریک کاغذی می نویسند و آنها را به شاخه های درختان بامبو گره می زنند. روز پانزدهم نوامبر جشنی برپا می شود که در آن دختران سه و هفت ساله و پسران سه و پنج ساله را به منظور دعا کردن برای تندرستی خود به زیارتگاه های محلی یا معابد می برند. این جشن شیچی-گو-سان (Shichi-go-san) نام دارد که به معنی هفت-پنج-سه است. در ژاپن جشن های محلی متعددی در طی سال برپا می شود. برخی از این جشن های بزرگ نظیر جشن برف دارای دیدنی های ویژه ای می باشند که هزاران بازدیدکننده را به سوی خود جلب می کنند.